Çingiz Sultansoy

GÜNAH

h e k a y ə 

1980-ci illərin birinci yarısının söhbətidir, Bakının adi günlərindən biri idi.

Marşrut taksi yerindən tərpənirdi ki, özümü çatdırıb içəri saldım. Bircə yer boş idi, qabaqda, arxası sürücüyə, üzü mikroavtobusun içinə olan, söykənəcəyi olmayan ən narahat yer. Keçib oturdum.

Qərblə “soyuq müharibə” davam edirdi, amma Amerika kimi fövqəldövlətlə üz-üzə gələn başqa fövqəldövlət - SSRİ-nin əhalisi maddi-məişət problemləri içində çabalayırdı. Yaxşı “importnı” ayaqqabı və ya kostyum tapılmırdı, mağazalarda yalnız əlaltdan tapmaq olardı, o da həmişə yox, “Kubinkada” isə istənilən şeyi almaq olardı, üc-dörd qat bahasına.  

Oturduğum yerdən avtobusda oturanların hamısı görünür – hamı da sənə, ya sən tərəfə baxır. Diqqət mərkəzində olmağı xoşlamayan adam burada özünü naqolay hiss edir. Yerimi rahatladım, “diplomat”ımı dizimdə yerləşdirdim.

Mikrorayonlarda su saatla verilirdi, amma məsələn, bizim Azneftdəki mənzilimizdə mərkəzdəydik deyə soyuq su həmişə gəlirdi, istilik isə verilmirdi, evi elektrik qızdırıcılarla qızdırırdıq, sayğac çox pul yazırdı. Düzdü, onu azaltmağın fırıldaq və işlək üsulları vardı.  

Oturanlar avtobusun hərəkətinə uyğun olaraq yumşaq-yumşaq yırğalanır, kimsə yan pəncərədən küçəyə baxır, kimsə qonşusuyla söhbət edirdi, kimsə fikrə dalmış kimi görünür, bir çalsaç kişi gözlərini yummuşdu. Arxada oturan, sola əyilib yanındakı uşağa yavaşcadan nəsə deyən qadının üzünün az hissəsi görünürdü, irəlidə oturan kişi qarşısını kəsmişdi, amma o mənə tanış gəldi. Hardan tanıdığımı deyə bilməzdim, amma tanıyırdım.

O zaman İlqar Xəyalın oxuduğu “Karvan”qrupu, Sərxan Sərxan, Aygün Kazımova, Eyyub Yaqubov Azərbaycan estrada səhnəsində yeni adlar idi, sovet məkanında isə o vaxtlar bəsit və bayağı kimi bəyənmədiyim Alla Puqaçova beş-altı ildi ki parlamışdı. Dünya estradasından Bakıda Modern Talking,  Al Bano və Romina Pauerin “Feliçita”, Toto Kutunyonun «L’Italiano» mahnısı, dünyadan getmiş Co Dasen və sağ-salamat Demis Russos neçə il idi ki dəbdən düşmürdü.

Gözümü tanış görünən uşaqlı qadından çəkmirdim. Gənc və gözəl idi. Özü də, yanındakı uşaqlar da yaxşı geyinmişdi. Onun məlahətini pozan yeganə şey çöhrəsinin artıq boyaları idi, boyalar ona bir qədər bayağı görkəm verirdi. Qadın baxışımı hiss edib başını qaldırdı, laqeyd-laqeyd, soyuq-soyuq bir anlıq məni süzüb yenə üzünü oğluna çevirdi. Onun hərəkətlərində kişi baxışlarına alışmış qadının etinasız sərbəstliyi vardı.

O dövrün ən məşhur filmləri “Moskva göz yaşlarına inanmmır” və Eldar Ryazanovun «Qaraj», «Talehin ironiyası, yaxud həmişə təmizlikdə” filmi idi. “göz yaşları” melodraması nadir sovet filmlərindən idi, hətta “Oskar” almışdı, “həmişə təmizlikdə” isə Yeni ildən sonra qanımın qara vaxtında  televiziyada göstəriləndə məni elə güldürmüş, kefimi elə açmışdı ki, bu filmi dərman sayırdım. 

Qadına bir belə baxmaq olmazdı, əlbəttə. Üzümü yana çevirdim. Onu hardan tanıdığımı fikirləşirdim. Tanış-qohum məclislərində, toylarda bir dəfə gördüyüm qadınlardan deyildi. Bəlkə instituta, ya idarəmizə gəlib gedir? Yox. Bəs onu hardan tanıyıram? Bəlkə səhv edirəm? Dostum Vidadi demişkən, şəhərdə gördüyün bütün gözəllər adama tanış gəlir.

Mikroavtobus son dayanacaqda saxladı. Həmişə acı bağırsaq kimi uzanan yol bu gün heç gözümə görünmədi. Yaxşı deyiblər ki, fikir yolu yorur. Pulu verib düşdüm, qırağa çəkilib dayandım. Qadın uşaqları düşürdü, mən tərəfə baxmadan ötüb keçdi. Qarşıdan gələn və gözlərini onun üzünə zilləmiş oğlan keçəndən sonra dönüb bir də arxadan ona baxanda qadının kim olduğu yadıma düşdü. Biz məktəbdə bir il bir yerdə oxumuşduq, məşhur 190 nömrəli, Qırmızı Əmək Bayrağı ordenli, elit sayılan Azərbaycan məktəbinin səkkizinci “B”sinfində. Fikirli-fikirli yola düzəldim. O sinifdə qalıb bizə gəlmişdi, ikillik idi. Adı da yadıma düşdü, Pəri. O vaxt, yəni on dörd il əvvəl ona gözəl demək olmazdı, amma gələcəkdə afət olacağı bilinirdi. Düzdü, o vaxt belə məsələlərdən başım o qədər də çıxmazdı, ancaq mənnən bir partada oturan və bu işlərin bilicisi hesab edilən Məmmədağanın rəyi mənim üçün qanundu. Pəri sinfin başqa qızlarına görə tez və çox inkişaf etmişdi, ətə-qana dolmuşdu, döşü-başı göz deşirdi. Məmmədağanın və deməli bütün oğlanların fikrincə, qızlarımızın hamısı onun məktəbli forması kip oturan əndamına, formaya sığmayıb qabaran döşlərinə həsəd aparırdı. Bir dəfə riyaziyyat müəlliminin arxadan Pərinin baldırlarına zillənmiş həris baxışlarını gördüm. Gənc olmayan müəllim ona baxdığımı, hər şeyi gördüyümü anlayıb tutuldu və tez üzünü yana çevirdi.

Pəri özünü sinifdə sakit aparırdı, uşaqlara çox elə qaynayıb qarışmırdı. Bir rəfiqəsi vardı, Firəngiz, həmişə onunla pıçıldaşardı. Pəriylə bir sinifdə oxusam da, “salam”, “salam”, “sağ ol”, “sağ ol”dan başqa kəlmə kəsməmişdik. Onunla mənim söhbətim tutmurdu. Mən əlaçı, sinfimizin, lap məktəbimizin gözü idim, dərsdə cavab verəndə bülbül kimi ötürdüm, o isə yazı taxtasının qabağında iki-üç sözü bir-birinə zorla calayırdı. Müəllimlərimiz başıma and içirdi, mənim oxuyub alim, böyük adam olacağıma heç kim şübhə eləmirdi, Pəri isə kütün biri hesab olunurdu. Bizim sinifdə sayılma dərəcəmiz oturduğumuz partalardan da bilinirdi: mən birinci partada otururdum, o isə axırıncıda. Amma bizim aramızdakı məsafənin səbəbi oxumaq, dərs məsələləri deyildi. Pərinin mənə münasibətini bilmirəm, mən gizlində ona həsəd aparırdım. Onun öz aləmi vardı, bu aləmdə o, dərsdə yazı taxtasının qabağındakı kimi zəif yox, tanınmış və sayılan idi. Yuxarı siniflərin gözəgələn, deyib-gülən, bərkgedən oğlanlarını yaxşı tanıyırdı, onlarla söhbət edirdi. Pərinin dost-tanışları, yanına gələnlər arasında bizim tanımadığımız, başqa məktəbdə oxuyan, bəlkə də məktəbi qurtaran oğlanlar var idi. Onların hamısı bizdən boy-buxunlu, yaxşı geyinmiş, cayıllığı hərəkət və danışıqlarından bilinən, özlərinə arxayın oğlanlar idi. Onların bizlə, sinif uşaqlarıyla işi yoxdu, bizə sataşıb dolaşmırdılar, yəni bunu heç lazım bilmirdilər. Biz onların gözündə uşaqdıq, bəlkə də heç nəydik.

Hamımız Pəriylə onlar kimi qırağa çəkilib danışmaq istərdik, amma ən ürəklilərimizin cəsarəti ancaq ona çatırdı ki, partalar arasında itələşmə, basabas, ya qalmaqal salıb, arada onun tarımlığıyla ürək uçunduran bədəninə xəlvətcə toxunaq. Pəri bizim bu hiylələrimizi yaxşı başa düşürdü, amma bir söz demirdi, nədənsə. Başqa sinif qızlarının elə buna görə ondan xoşu gəlmirdi. Pəriylə kənara çəkilib danışmaq cəhdlərisə boşa çıxırdı, o, bir-iki sözlə adamı uşaq yerinə qoyub pərt etməyi yaxşı bacarırdı.

Bir sözlə, Pəriylə böyüklər kimi kənarda xosunlaşmaq bizə nəsib olası səadət deyildi. Mən öz hörmətimi saxlamaq üçün o söhbətlərin xəyalına belə düşmürdüm, ancaq gizlində buna məndən artıq can atan olmazdı.

Bir səhər sinfə girəndə Pərini öz yerində, pəncərə önündəki sıranın axırında oturub ağlayan gördüm. Dirsəklərini partanın üstünə qoyub, üzünü əllərinə söykəmiş, ovuclarında gizlətmişdi, çiyinləri qalxıbdüşürdü, hıçqırıqlarını boğa-boğa ağlayırdı. Qızlarımızın ikisi-üçü yanında dayanmışdı. Nəsə bir fövqəladə hadisə baş vermişdi. Qızlar onu danışdırır, dilə tutur, niyə ağladığını soruşurdular. Pəri cavab əvəzinə başını bulayır, “Heç nə! Heç nə!..” deyirdi. Bir dəfə, “Deyə bilmərəm!..” dedi. Arada burnunu silmək üçün əlini üzündən çəkəndə gözlərinin ağlamaqdan şişib qızardığını, üzününsə eybəcərləşdiyini gördüm. Adam gözlərinə inana bilmirdi – dərsləri, cavab verməyi çıxmaqla həmişə bizdən çoxbilmiş, sakit və özünə arxayın görünən Pəri indi özünü itirmişdi, acı-acı hönkürürdü. Qızlar ona təsəlli verirmiş kimi başını tumarlayır, nəsə deyirdilər. Amma mən onun yanında dayanmış bir qızın üzündə gizli məmnunluq duydum. Sinfə təzəcə girən qızlar onun başına yığışır, təsəlli verir, başını tumarlayır, yenə nəsə deyir, soruşurdular.

Biz oğlanlara hər şey aydın idi. Bir-birimizə göz vurur, bizi saya salmayan Pərinin başına nə gəldiyini təsəvvür etməyə çalışır, bundan şövqə gələrək hırıldaşırdıq. Uşaq və yeniyetmələr necə də amansız olur?!. Yaxşı, lap yaxşı yadımdadır, nə baş verdiyini anlayanda bir anlığa tutuldum - Pəriyə yazığım gəldi. Amma mən bu duyğunu gizlətməyə, qovub uzaqlaşdırmağa çalışdım - bu hiss, kişiyə, cayıla  yaraşan hiss deyildi, deməli, ayıb və gülünc idi.

Onda bizdə belə bir qənaət var idi ki, Pərinin daha da pis günləri qabaqdadı, bu hələ harasıdı? Ona elə belə lazımdı!

Bu əhvalatdan az sonra Pəri bizim məktəbdən getdi...

Yol gedə-gedə beynimdə dolaşan xatirələri özümdən xəbərsiz günün qayğıları əvəz etdi. Qarşıdan beş yaşlı Jalənin doğum günü gəlirdi, plov bişirmək üçün bazardan qoyun əti almaq lazımdı. Mağazalarda donmuş mal əti, kərə yağı və şəkər tozu ancaq talonla, məhdud çəkidə satılırdı, adambaşına ayda 2,5 kilo “morojenni” adlandırılan ət. Bazarda isə təzə ət çox baha idi, maaşa baxan adam üçün deyildi. Qəzetlər tez-tez Əfqanıstandakı müharibədən yazırdı, bu “Sovet qoşunlarının məhdud kontingentinin Əfqanıstanda beynəlxalq borcunu yerinə yetirir” adlanırdı. Lap indi Rusiya-Ukrayna müharibəsi “xüsusi hərbi əməliyyat” adlandırılan kimi. Kimsə səkkiz-doqquz il sonra SSRİ-nin dağılacağını desəydi, hamı gülərdi, inanan olmazdı...

1983-2025

-------------------

Hekayənin siyasi məqamları olmayan ilkin versiası“Azərbaycan qadını” jurnalının 1.01.1987 tarixli sayında çap olunub.

• 1
• 2
• 3
• 4
• 5